Syndrom sztokholmski - czym jest i jakie są jego objawy?

Syndromem sztokholmskim jest nazywany specyficzny stan psychiczny, który charakteryzuje się paradoksalną wzajemną lub jednostronną sympatią między ofiarą a agresorem. Może występować w sytuacjach brania zakładników, porywania, gróźb lub stosowania przemocy. Przejawia się współczuciem dla przestępców, próbami racjonalnego wyjaśnienia ich działań, utożsamiania się z nimi i np. pomocy agresorom w interwencji policji. Diagnoza jest przeprowadzana przez psychologów, psychiatrów poprzez obserwację, rozmowę kliniczną i przesłuchania świadków.

Historia syndromu sztokholmskiego

Termin „syndrom sztokholmski” został wymyślony przez kryminalistę N. Beyerotha w 1973 r. podczas badania sytuacji brania zakładników przez pracowników szwajcarskiego banku znajdującego się właśnie w Sztokholmie. Samo zjawisko paradoksalnego zachowania ofiary zostało opisane w 1936 r. przez A. Freuda, który nazwał to „identyfikacją z agresorem”. Występuje wiele synonimów syndromu: zespół identyfikacji zakładnika, czynnik sztokholmski, zespół zdrowego rozsądku. To zjawisko behawioralne nie jest uwzględnione w oficjalnych klasyfikacjach chorób i jest uważane przez specjalistów za normalną adaptacyjną reakcję psychiki jakieś traumatyczne zdarzenie.

Przyczyny

Warunkiem, by mógł rozwinąć się syndrom sztokholmski, jest sytuacja, kiedy dochodzi do interakcji z agresorem: grupą ludzi lub jedną osobą ograniczającą wolność i zdolną do przemocy. Paradoksalne zachowanie ofiary rozwija się podczas przykładowo politycznych, kryminalnych ataków terrorystycznych, operacji wojskowych, uwięzienia, porwania, rozwoju dyktatury w rodzinach (np. w rodzinach dotkniętych alkoholizmem jednego z członków), kolektywach zawodowych, sektach religijnych, grupach politycznych.

Ludzie poddani fizycznej rozprawie, obserwujący ją z zewnątrz, mają skłonność do manifestowania humanitarnego nastawienia. Strach przed śmiercią, okaleczeniem staje się źródłem motywacji do konkretnych zachowań, sprzyjających rozwojowi temu zjawisku. Bariera językowa lub kulturowa może zapobiegać rozwojowi zespołu lub nawet zwiększać prawdopodobieństwo jego wystąpienia. Pozytywny wpływ wynika z faktu, że inny język, kultura, religia są interpretowane jako warunki uzasadniające okrucieństwo agresorów. Choć z drugiej strony może utrudnić utożsamienie się z agresorem.

Zespół występuje częściej u osób o wyższym poziomie umiejętności komunikacyjnych i ze zdolnością do empatii. Komunikacja dyplomatyczna może potencjalnie zmienić działania agresora, zmniejszając nieco zagrożenie dla życia ofiar.

Czas trwania traumatycznej sytuacji też ma znaczenie. Syndrom występuje w ciągu kilku dni po rozpoczęciu aktywnych działań przemocowych sprawcy. Długa komunikacja z przestępcą pozwala lepiej poznać agresora, zrozumieć przyczyny przemocy i uzasadniać jego działania.

Objawy

Identyfikacja ofiary z osobowością agresora występuje w różnych typach relacji: w napadach zbrojnych, porwaniach, konfliktach rodzinnych i zawodowych. Kluczową cechą jest podział ról. Ofiara, nie mając możliwości aktywnej samoobrony, zajmuje bierne stanowisko. Zachowanie agresora ma określony cel, często realizowany zgodnie z planem lub znanym, ułożonym odgórnie scenariuszem, w którym ucisk ofiary jest warunkiem osiągnięcia konkretnego rezultatu. Chęć humanizacji relacji przejawia się próbami nawiązania produktywnego kontaktu w celu ochrony zdrowia lub życia.